Editieredactie: Eddy Hallewas, Corja Menken-Bekius & Jos Pieper

De afgelopen decennia is in onze West-Europese samenleving in hoog tempo veel veranderd in de relatiepatronen van mensen. Dit geldt in het bijzonder voor de duurzame relatie van twee mensen, zoals die vorm krijgt in een huwelijk of een andere levensverbintenis. Wie zich verdiept in literatuur uit de jaren vijftig, toen (naar men zegt) 'geluk nog gewoon was', of films uit die tijd ziet, realiseert zich hoe onvoorstelbaar snel het inderdaad is gegaan. Deze ontwikkelingen brengen de pastor in een bepaald spanningsveld. Enerzijds heeft de pastor te maken met de christelijke traditie en de eigen (geloofs)overtuiging, anderzijds met individuele paren die vaak heel verschillende achtergronden hebben. Enerzijds is er de kerk, waar op een bepaalde wijze over het huwelijk wordt gedacht (gedachten die terug te vinden zijn in de vormgeving van de liturgie bij gelegenheid van een huwelijk), anderzijds verlangen veel paren die in de kerk willen trouwen een ritueel dat aangepast is aan hun persoonlijke situatie. Een ritueel voor een stel dat na vier jaar samengewoond te hebben, gaat trouwen en daar Gods zegen over vraagt, lijkt een andere functie te hebben dan die van het markeren en begeleiden van de overgang naar een nieuwe levensfase. Welke betekenis hecht men aan deze stap? Wat wordt hier van de kerk verlangd en welke consequenties heeft dat voor de symbolische handelingen die in de viering worden gebruikt? Hoe vrij kan of mag een pastor te werk gaan bij het doorvertalen van de boodschap van het evangelie naar de specifieke situatie waar deze mensen zich in bevinden? De discussie die na de huwelijksviering van Maurits en Marilène is ontbrand over het ter communie gaan van niet-katholieken, toont een diepe kloof tussen het leven en de (officiële) leer van de kerk.
Tachtig procent van de Nederlanders had daar geen enkele moeite mee (veel ondervraagden reageerden zelfs uitgesproken positief), slechts zeven procent kon zich er niet mee verenigen, onder wie alle bisschoppen. Zo lijkt eveneens een meerderheid van de bevolking geen bezwaren te hebben tegen het homohuwelijk. In de kerk is dit een thema dat hier en daar voor grote beroering zorgt, zowel op het hogere beleidsniveau (kerkorde!) als op het grondvlak. Over de vraag hoe pastoraal omgegaan moet worden met het interreligieuze huwelijk is nog nauwelijks echt nagedacht, terwijl het aantal gemengd gehuwden groeit. Uiteraard werken sociaal-culturele veranderingen in het denken over duurzame intieme relaties ook door in de pastorale begeleiding van mensen met relatieproblematiek. Echtscheiden is een maatschappelijk aanvaard verschijnsel geworden. Het lijkt voor een toenemend aantal paren de beste weg om hun problemen op te lossen. Wat betekent dit gegeven voor het pastoraat? Lang niet alle paren die zich voor de zegening van hun huwelijk tot de kerk hebben gewend, kloppen ook bij de pastor aan als er problemen zijn. Als ze dat wel doen, dan is het nog maar de vraag of de pastor over voldoende kennis en ervaring beschikt om deskundige begeleiding te bieden. Waaraan kan de pastor zich in voorkomende gevallen oriënteren? Wat moet hij/zij doen, en wat vooral niet? Als een scheiding onvermijdelijk is, zou een echtscheidingsritueel dan helpend kunnen zijn, als teken van betrokkenheid van de gemeente, in wier midden men de zegen over het huwelijk heeft ontvangen? Waar zou zo'n ritueel dan op gericht moeten zijn en hoe zou het eruit kunnen zien?
Om al deze vragen enigermate onder één noemer te brengen, vroegen wij als subredactie de auteurs die aan dit themanummer meewerken, hun bijdragen vanuit de volgende probleemstelling vorm te geven: Welke consequenties hebben de genoemde sociaal-culturele veranderingen voor het beleid van de kerk en het handelen van de individuele pastor, met name op het gebied van liturgie en pastoraat?

Het opzet van dit nummer is als volgt:
Deel I: Nadere uitwerking van de probleemstelling in de vorm van een cultureel-sociologische analyse van de veranderingen zoals die zich in de Nederlandse samenleving met betrekking tot het huwelijk en andere levensverbintenissen hebben voorgedaan.
Deel II: Een globale veldverkenning in een aantal artikelen van en vanuit de (pastorale) praktijk. Hierbinnen is er aandacht voor de huwelijksvoorbereiding, het homoseksuele huwelijk, het interreligieuze huwelijk, het huwelijkspastoraat en het echtscheidingsritueel.
Deel III: Een drietal artikelen waarin op een meer theoretisch-reflexief niveau wordt ingegaan op de beschreven problematiek. Het betreft een artikel over de veranderingen in de vormgeving van het burgerlijke en kerkelijke huwelijksritueel; een artikel niet enige (rooms-katholieke) kerkrechtelijke overwegingen rond relaties in beweging en een artikel met een aantal reflecties aangaande het zegenen van levensverbintenissen in de verenigde protestantse kerk.
Ten slotte sluiten twee leden van de subredactie het nummer af met het uitlichten van enkele centrale thema's, die tezamen de rode draad van alle verhalen lijken te vormen.

DEEL I – Nadere uitwerking van de probleemstelling

Corja Menken-Bekius & Jos Pieper, Pastoraat en veranderende relaties. Ten geleide (329)
Sipco Vellenga, Relaties in beweging (332)

DEEL II – Veldverkenning

Jos Pieper, Huwelijksvoorbereiding als catechese (348)
Corja Menken-Bekius, De koster had maar één tafeltje voor het bruidsboeket (357)
Adrie van Andel, Vragen om een zegen: daar zeg je toch geen nee tegen. Actuele ervaringen met het zegenen van niet-huwelijkse relaties in een kerkdienst – een verhaal uit de praktijk (365)
Gé Speelman, Interreligieuze huwelijken: leren leven met verschillen (371)
Anne Westerduin, Huwelijksbegeleiding in de Gereformeerde Bond. Pastorale zorg aan echtparen met huwelijksproblemen binnen het orthodoxe deel der Nederlandse Hervormde Kerk (378)
Jan Bodisco Massink, Pastorale begeleiding van echtparen met relatieproblematiek (385)
Sytze de Vries, Werkelijk ‘à Dieu’? Over doel en zin van een ritueel bij echtscheiding (394)

DEEL III – Theoretische reflectie

Gerard Rouwhorst, Veranderingen in de vormgeving van het huwelijksritueel (403)
Piet Stevens, Ius sequitur vitam? Enige canoniekrechtelijke overwegingen rond relaties in beweging (418)
Eddy Hallewas, Gezegend samen op weg. Over het zegenen van levensverbintenissen in de verenigde protestantse kerk (431)
Corja Menken-Bekius & Jos Pieper, Schipperen tussen leven en leer (450)